PCOS, czyli zespół policystycznych jajników

W 1935 roku zespół policystycznych jajników został sklasyfikowany jako jednostka chorobowa przez I.F. Steina i M.L. Leventhala. Od ich nazwisk powstała pierwsza nazwa – zespół Steina-Leventhala. Opisali schorzenie na podstawie badań przeprowadzonych na 7 kobietach z objawami braku miesiączkowania, znaczną otyłością, nieprawidłowym owłosieniem oraz powiększonymi jajnikami.

PCOS to zaburzenie endokrynologiczne, czyli zaburzenie produkcji hormonów. Do tej pory nie udało się jednoznacznie poznać przyczyn tego schorzenia. Uważa się, że w powstaniu zespołu policystycznych jajników główną rolę odgrywa zwiększone wydzielanie hormonu lutropiny (LH) i zwiększoną odpowiedź komórek tekalnych jajnika na tę stymulację, co powoduje zwiększenie produkcji androgenów przez jajniki (androstendionu i testosteronu). Nadmiar androgenów (hiperandrogenemia) przyczynia się do powstania androidalnej, w której tkanka tłuszczowa lokalizuje się głównie w okolicy brzucha.

Zaburzenia te oraz inne czynniki genetyczne przyczyniają się do powstania insulinooporności. Insulinooporność, hiperandrogenemia oraz otyłość doprowadzają do spadku syntezy SHBG (ang. sex hormone binding globulin, czyli glikoproteiny biorącej udział w transporcie hormonów płciowych we krwi), dodatkowo nasilającego hiperandrogenizację. A to powoduje wzrost liczby pęcherzyków jajnikowych, co skutkuje rozwojem policystycznej budowy jajników.

Objawy PCOS

Do objawów PCOS wynikających z zaburzeń równowagi hormonalnej należą:

• nieregularne miesiączki lub ich brak
• niepłodność – zaburzenia owulacji
• otyłość
• trądzik
• nadmierne owłosienie (hirsutyzm)
• łysienie

Rozpoznanie PCOS

Kliniczne rozpoznanie zespołu policystycznych jajników odbywa się poprzez ocenę spełnienia kryteriów Rotterdamskich opracowanych przez ekspertów z European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) oraz American Society for Reproductive Medicine (ASRM).

Kryteria rotterdamskie obejmują rozpoznanie

• rzadkich owulacji lub ich brak
• hiperandrogenizmu lub hiperandrogenemi stwierdzonych klinicznie i/lub biochemicznie
• policystycznych, czyli torbielowatych jajników w badaniu USG.

Zespół policystycznych jajników rozpoznaje się już po spełnieniu dwóch z trzech kryteriów. Przy czym należy wykluczyć inne schorzenia z podobnymi objawami, czyli między innymi: wrodzony przerost nadnerczy, niedoczynność lub nadczynność tarczycy, zespół Cushinga, hiperprolaktynemię, akromegalię.

Badania

Pierwszym badaniem jakie zleci lekarz by zweryfikować podejrzenie PCOS będzie badanie USG, podczas którego sprawdzi obraz jajników. W przebiegu PCOS jajniki najczęściej są powiększone, widać na nich dużo pęcherzyków.
Kolejnym badaniem będzie badanie krwi, z której zostanie oznaczony poziom: cholesterolu, cholesterolu HDL i LDL na czczo. W przypadku gdy występuje ryzyko nietolerancji glukozy zalecone będzie również wykonanie na czczo badania: glukozy, insuliny oraz testu obciążenia glukozą (czyli tzw. krzywa cukrowa).

Wina genów

Ostatnie publikacje wskazują, iż przyczyna PCOS leży między innymi w mutacji genów zaangażowanych w syntezę, transport oraz regulację działania androgenów, które u kobiet produkowane są w niewielkich ilościach przez jajniki i nadnercza. Niektóre opracowania wskazują jako przyczynę również mutacje genów odpowiedzialnych za sygnalizację gonadotropinową, czyli związaną z hormonami wpływającymi na funkcjonowanie jajników.

Wyniki przeprowadzonych badań pokazują, iż cechy te są dziedziczne, a odziedziczyć je można od obojga rodziców, nie tylko od matki. 

Leczenie PCOS

W konsekwencji nieleczonego PCOS mogą wystąpić: insulinooporność, cukrzyca typu II, przerost endometrium, cukrzyca ciążowa, bezdech nocny, a także możliwe jest wystąpienie nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, zaburzeń gospodarki lipidowej oraz zagrożenie poronieniem.

Leczenie zespołu policystycznych jajników, z uwagi na jego złożoność, jest wielokierunkowe. Celami leczenia PCOS są:

• zmniejszenie nasilenia hiperandrogenizacji
• poprawa parametrów metabolicznych
• zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy oraz chorób układu sercowo-naczyniowego
• zmniejszenie ryzyka rozrostu endometrium
• leczenie niepłodności – indukcja owulacji

Najważniejszym w przebiegu PCOS jest jednak modyfikacja stylu życia, przede wszystkim zmiana sposobu żywienia oraz wprowadzenie odpowiedniej dawki aktywności fizycznej. Niejednokrotnie, w zależności od nasilenia objawów, konieczne jest wdrożenie leczenia zachowawczego (w tym hormonalnego), a czasem nawet operacyjnego.

Czytaj również porady specjalistów: Dieta płodności - poradnik

Źródła informacji:
1. Położnictwo i Ginekologia, red. naukowa G. H. Bręborowicz, tom 2, PZWL, 2015
2. Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt, A. Drosdzol-Cop, A. Sidło-Stawowy, D. Sajdak, V. Skrzypulec-Plinta, Ginekol Pol. 2014, 85, 145-148
3. Wielowymiarowość doświadczania zespołu 2. policystycznych jajników u kobiet w wieku rozrodczym: przegląd badań. Nowotnik A. ; NL-MN., 2012, 3, 268-272